Lạng Sơn là một tỉnh miền núi biên giới có diện tích tự nhiên 8.305 km2, có 11 đơn vị hành chính gồm 01 thành phố và 10 huyện, có 253 km đường biên tiếp giáp với Quảng Tây - Trung Quốc, có 02 cửa khẩu quốc tế: cửa khẩu Hữu Nghị về đường bộ, cửa khẩu Đồng Đăng về đường sắt 02 cửa khẩu quốc gia Chi Ma, Bình Nghi và các cặp chợ biên giới. Với hệ thống giao thông thuận lợi cả về đường sắt và đường bộ nối Lạng Sơn với các tỉnh trong nước và ngoài nước: các tuyến đường giao thông quan trọng như quốc lộ 1A nối liền Lạng Sơn - Hà Nội, quốc lộ 1B Lạng Sơn - Thái Nguyên, quốc lộ 4A Lạng Sơn - Cao Bằng, quốc lộ 4B Lạng Sơn - Quảng Ninh, quốc lộ 31 Lạng Sơn - Bắc Giang, quốc lộ 279 Lạng Sơn - Bắc Kạn và tuyến đường sắt liên vận Quốc tế Việt – Trung, Lạng Sơn nằm trong tâm điểm hành lang kinh tế Nam Ninh (Trung Quốc) - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh (Việt Nam) là của ngõ lớn và thuận lợi cho việc giao lưu phát triển kinh tế - xã hội giữa Việt Nam với Trung Quốc. Về mặt tự nhiên Lạng Sơn đ­­ược thiên nhiên ban tặng nhiều danh lam thắng cảnh, hang động kỳ thú và nhiều di tích lịch sử văn hoá, trong đó có những di tích danh thắng đã đi vào thi ca và lòng người như: Động Tam Thanh, Nhị Thanh, Nàng Tô Thị, núi Mẫu Sơn. Bên cạnh đó trong quá trình dựng nước và giữ nước của cha, ông Lạng Sơn cũng có nhiều di tích lịch sử, di tích cách mạng như: Ải Chi Lăng, Thành Nhà Mạc… Ngoài ra đây còn là một vùng quê xinh đẹp, với non nước xanh biếc của dòng sông Kỳ Cùng thơ mộng. Dân số tỉnh hơn 75 vạn người, gồm 7 dân tộc, trong đó dân tộc Nùng chiếm 43%, dân tộc Tày 36%, dân tộc kinh 16%, còn lại là các dân tộc Dao, Hoa, Mông, Sán Chay cùng chung sống, với những phong tục, tập quán, lễ hội, những làn điệu dân ca, hát then, hát sli, hát lượn... làm say đắm lòng người, những phiên chợ vùng cao, những sắc màu trang phục truyền thống, những áng ca dao, ẩm thực mang đậm bản sắc dân tộc…

Chùa và động Tam Thanh một trong những thắng nổi tiếng của Xứ Lạng

Theo thống kê trên địa bàn 11 huyện thành phố có gần 600 di tích, thuộc 04 loại hình chính (đó là: Loại hình di tích khảo cổ học tiền sơ sử; loại hình di tích danh lam thắng cảnh, loại hình di tích văn hóa – nghệ thuật tôn giáo tín ngưỡng, loại hình di tích lịch sử cách mạng); trong số này đã có 23 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia, 88 điểm khu được xếp hạng cấp tỉnh và hàng trăm các điểm di tích khác đang được tiếp tục nghiên cứu bảo tồn. Hiện nay, song song với hệ thống di tích, danh lam thắng cảnh tỉnh Lạng Sơn có khoảng hơn 340 lễ hội lớn nhỏ khác nhau cùng những làn điệu dân ca, dân vũ, trò vui đặc sắc diễn ra trong các lễ hội, ngày vui như: hát then đàn tính; hát SLi, hát Cò Lẩu (dân tộc Nùng); hát Lượn, hát Quan Làng (dân tộc Tày); hát Xắng Cọ( dân tộc Sán Chỉ); múa sư tử, múa võ dân tộc, trò sĩ - nông - công - thương trong lễ hội Lồng Tồng, thi nấu món ăn dân tộc; nghề nhuộm chàm, thêu, dệt thổ cẩm... và nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác. Cùng với những ưu thế về vị trí địa lý, tự nhiên, giao thông thuận lợi thì hệ thống di sản văn hóa đóng vai trò rất lớn trong việc bảo tồn, giáo dục truyền thống văn hóa, truyền thống cách mạng cho nhân dân ta, đồng thời là nguồn tài nguyên du lịch hấp dẫn đầy tiềm năng, đã và đang góp phần quan trọng vào việc khai thác, phát triển ngành du lịch nói riêng, kinh tế xã hội nói chung của tỉnh trong giai đoạn hiện nay.

Với những tiềm năng đó, trong quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, du lịch luôn được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn. Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh đã có các chủ trương về phát triển du lịch thông qua Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch của tỉnh giai đoạn 2010 – 2020, tầm nhìn đến năm 2030; các Chỉ thị, Nghị quyết, Chuyên đề và Chương trình hành động về tiếp tục đẩy mạnh phát triển Du lịch Lạng Sơn. Trong những năm vừa qua, tỉnh Lạng Sơn đã tạo điều kiện giải quyết các thủ tục hành chính, thủ tục Xuất nhập cảnh, ban hành các chính sách ưu đãi đầu tư để thu hút các nhà đầu tư thực hiện các dự án đầu tư vào Lạng Sơn được thuận lợi, nhanh chóng, ổn định, lâu dài và nhất quán. Đồng thời tỉnh đã tiến hành quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng trên cơ sở các quy hoạch đã phê duyệt và những dự án cụ thể, triển khai thực hiện những dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật vào một số khu, điểm du lịch tiềm năng như: Quy hoạch chi tiết khu danh thắng Nhị Tam Thanh - Núi Tô Thị - Thành Nhà Mạc, Quy hoạch Khu du lịch Mẫu Sơn thành Khu du lịch quốc gia, phát triển du lịch cộng đồng tại xã Quỳnh Sơn, huyện Bắc Sơn và vùng phụ cận… Với chủ trương của tỉnh như vậy đã thu hút được các doanh nghiệp và cộng đồng dân cư ủng hộ và tham gia vào việc tổ chức các hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực du lịch, dịch vụ ngày càng nhiều hơn, từng bước đưa Lạng Sơn trở thành một trung tâm giao lưu buôn bán thương mại quan trọng của khu vực phía Bắc, đồng thời tạo tiền đề cho phát triển du lịch. Hiện nay khách du lịch đến với Lạng Sơn không chỉ là khách du lịch trong nước, Trung Quốc mà còn thu hút ngày càng đông khách du lịch các nước Đông Âu, với mục đích thưởng thức cảnh đẹp, danh thắng, nghiên cứu lịch sử, văn hoá, con người xứ Lạng. Theo đó, du khách đến với Lạng Sơn chủ yếu tham gia vào các loại hình như: du lịch mua sắm, du lịch văn hóa tâm linh, lễ hội, du lịch khám phá hang động, du lịch về nguồn, du lịch cộng đồng… Trong các loại hình, du lịch văn hóa tâm linh luôn được du khách hướng đến nhiều, đặc biệt trong dịp đầu năm (Riêng trong dịp Tết Quý Tỵ 2013 lượng khách đến tham quan Lạng Sơn ước đạt hơn 73.000 lượt khách, chủ yếu là khách du lịch lựa chọn loại hình du lịch văn hóa tâm linh.

Lễ hội đền Kỳ Cùng một trong những lễ hội lớn của Lạng Sơn thu hút nhiều du khách 

Xác định rõ việc phát triển du lịch bền vững cần nhiều yếu tố, trong đó có việc quảng bá các sản phẩm du lịch đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nằm trong khuôn khổ các hoạt động quảng bá du lịch, ngoài việc tuyên truyền quảng bá, giới thiệu trên các phương tiên truyền thông đại chúng, hằng năm, tỉnh Lạng Sơn tổ chức các chương trình du lịch như: Chương trình Lễ Hội Xuân (tổ chức đầu năm sau dịp tết Nguyên Đán), Liên hoan du lịch Mẫu Sơn (tổ chức đầu mùa hè) thu hút hàng ngàn du khách đến tham gia tạo một dấu ấn quan trọng trong lòng du khách như một điểm hẹn hàng năm của du khách.

Cơ sở vật chất, kỹ thuật du lịch cũng có sự phát triển đáng kể, năm 2010 có 118 cơ sở với 1.681 buồng, tính đến tháng 6 năm 2013 là 159 cơ sở với 2.149 buồng. Các cơ sở lưu trú ở Lạng Sơn nhìn chung có quy mô nhỏ và vừa, tập trung chủ yếu ở thành phố Lạng Sơn. Hiện có 39 cơ sở được xếp hạng từ 1 đến 4 sao; công suất sử dụng buồng đạt 40 đến 50%. Các khu vui chơi, giải trí, dịch vụ nhìn chung còn hạn chế, thiếu các loại hình dịch vụ cao cấp. Mặt tích cực là hệ thống cơ sở lưu trú du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống được các chú trọng đầu tư mới và thường xuyên cải tạo nâng cấp, bổ sung trang thiết bị, nâng cao chất lượng dịch vụ. Các cơ sở kinh doanh lưu trú du lich thực hiện tốt các quy định của Nhà nước về kinh doanh lưu trú du lịch như: thủ tục xếp hạng, an ninh trật tự, phòng cháy chữa cháy, bảo vệ môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm. Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng bằng nhiều hình thức, từng bước nâng cao trình độ chuyên môn cho người lao động, nâng cao chất lượng phục vụ đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch, điển hình như: Khách sạn Mường Thanh, Khách sạn Nam Kinh, Nhà hàng Newcentury, Nhà hàng Thiên Trường.

Khách sạn Mường Thanh đạt tiêu chuẩn 4 sao

phục vụ nhu cầu đa dạng của khách du lịch trong và ngoài nước

Nhìn chung những năm gần đây trong bối cảnh khó khăn chung của nền kinh tế trong nước và thế giới (nhiều doanh nghiệp của tỉnh lâm vào tình trạng khó khăn và ngừng hoạt động). Tuy nhiên ngành du lịch vẫn được đánh giá là ngành vẫn duy trì và có sự phát triển. Theo đó, các doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch của tỉnh đã cố gắng khắc phục khó khăn, năng động sáng tạo, mở rộng thị trường, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, chú trọng đào tạo nâng cao chất lượng đội ngũ lao động và tích cực xây dựng sản phẩm, quảng bá xúc tiến góp phần thúc đẩy du lịch của tỉnh phát triển. Các sản phẩm du lịch vẫn thu hút khách du lịch như Du lịch tâm linh, du lịch mua sắm. Nhìn chung, trong những năm vừa qua các doanh nghiệp du lịch kinh doanh trong lĩnh vực du lịch, dịch vụ hoạt động có hiệu quả và đã đem lại nguồn thu nhập và việc làm ổn định cho người lao động trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Cụ thể: năm 2001 tổng lượng khách đạt: 210.000 lượt khách, doanh thu du lịch 92 tỷ. Năm 2010 tổng lượng khách đạt: 1.929.000 lượt khách, doanh thu du lịch 736 tỷ đồng, Tổng lượng khách du lịch trong 6 tháng đầu năm 2013 ước đạt: 1.290.100 lượt, tăng 1,3 % so với cùng kỳ năm 2012. Trong đó: Khách quốc tế đạt 171.900 lượt; Khách trong nước đạt 1.118.200 lượt; Doanh thu xã hội ước đạt 457,2 tỷ đồng. Riêng Khu du lịch Mẫu Sơn tổng lượt khách đến khu du lịch Mẫu Sơn 6 tháng đầu năm 2013 (tính đến 31/5/2013): là 32.500 lượt khách, khách nước ngoài: 750 lượt, tăng 16.2% lượt so với cùng kỳ năm 2012. Một loại hình du lịch mới được đưa vào sử dụng là du lịch cộng đồng (xã Quỳnh Sơn, huyện Bắc Sơn) cũng thu hút nhiều khách du lịch đến nghiên cứu, tham quan và tìm hiểu.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được cũng như nhiều tỉnh, thành khác, Lạng Sơn không tránh khỏi những khó khăn nhất định trong phát triển du lịch như sản phẩm du lịch còn nghèo nàn, chất lượng dịch vụ phục vụ du lịch thấp ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh, hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch chậm được đầu tư nâng cấp. Tuyên truyền quảng bá du lịch chưa sâu rộng, hoạt động liên kết phát triển du lịch giữa tỉnh và các địa phương khác còn mang tính hình thức. So với sự phát triển của ngành du lịch hiện nay thì chất lượng lao động chưa được cải thiện nhiều, tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo nghiệp vụ còn cao, trình độ sơ cấp chiếm số lượng lớn, khả năng giao tiếp bằng ngoại ngữ còn yếu.

Từ thực tế những kết quả đạt được và nhìn nhận những khó khăn tồn tại ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lạng Sơn xác định định hướng phát triển du lịch trong thời gian tới như sau:

Phát triển du lịch Lạng Sơn tương xứng với tiềm năng thế mạnh trên địa bàn để nhanh chóng trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Phát triển du lịch phải tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các ngành kinh tế, văn hóa - xã hội; phải gắn với việc giữ gìn và phát huy truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc; kết hợp giữa việc bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái; giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội hướng tới phát triển bền vững để Lạng Sơn trở thành một trong những trung tâm du lịch lớn của vùng Đông Bắc. Trong đó, nguồn lực phát triển ngành du lịch Lạng Sơn được tỉnh chỉ đạo theo hướng huy động mọi nguồn vốn đầu tư; tiếp tục vận dụng sự quan tâm của Chính phủ và các bộ, ngành chức năng để đẩy mạnh phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hệ thống giao thông đến các điểm du lịch; tập trung đầu tư các khu du lịch trọng điểm; về phía tỉnh, tăng cường chỉ đạo việc rà soát, điều chỉnh, lập các quy hoạch chi tiết, các dự án đầu tư, quản lý tốt các hoạt động du lịch...

Về thu hút khách du lịch, phấn đấu năm 2015 đón 2 triệu 710 nghìn lượt khách, trong đó có 830 nghìn lượt khách lưu trú (80 nghìn lượt khách quốc tế và 750 nghìn lượt khách nội địa); năm 2020 đón 3 triệu 725 nghìn lượt khách, trong đó có 1 triệu 325 nghìn lượt khách lưu trú (125 nghìn lượt khách quốc tế và 1 triệu 200 nghìn lượt khách nội địa); năm 2030 đón 6 triệu 265 nghìn lượt khách, trong đó có 2 triệu 685 nghìn lượt khách lưu trú (235 nghìn lượt khách quốc tế và  2 triệu 450 nghìn lượt khách nội địa). Ngày lưu trú trung bình đạt từ 1,2 đến 2 ngày đối với khách du lịch quốc tế; 1,8 – 2,5 đối với khách du lịch nội địa. Từ đó nâng cao nguồn thu từ du lịch.

Về hợp tác phát triển: Chú trọng phát huy những kết quả đạt được từ sự hợp tác với các tỉnh bạn, với Quảng Tây Trung Quốc. Đặc biệt là tiếp tục liên kết và hợp tác với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch 6 tỉnh Việt Bắc và các tỉnh, thành phố lân cận như: Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Giang, Bắc Ninh… để cùng thúc đẩy tạo cơ hội mới cho du lịch phát triển hiệu quả và bền vững hơn. Với việc tập trung đầu tư khai thác có hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh du lịch của tỉnh, ngành du lịch Lạng Sơn mong muốn mở rộng quan hệ hợp tác phát triển du lịch với các tỉnh bạn; thu hút nguồn vốn dồi dào từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước để biến những tiềm năng thành hiện thực, tin tưởng rằng sẽ tạo được sự bứt phá đi lên trong những năm tới.

Đẩy mạnh phát triển các tour tuyến du lịch: Tiếp tục phát huy những tour du lịch truyền thống, nội tỉnh và liên tỉnh, trong đó đặc biệt là chú trọng phát huy thế mạnh về loại hình du lịch như: du lịch mua sắm tại các khu cửa khẩu và trung tâm thành phố Lạng Sơn; du lịch cửa khẩu biên giới và đi vào nội địa Trung Quốc; du lịch tâm linh, du lịch hang động, du lịch nghỉ dưỡng sinh thái… Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh liên kết khảo sát và xây dựng các tour, tuyến du lịch mới trong đó tập trung những tour tuyến nhằm khai thác nguồn khách đầy tiềm năng từ các tỉnh, thành phố lớn của đất nước như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh khu vực phía Bắc, đặc biệt là thị trường khách Trung Quốc. Đẩy mạnh phát triển các điểm du lịch mang ý nghĩa quốc gia như: động Nhất, Nhị, Tam Thanh, Chợ Kỳ Lừa, núi Phai Vệ, Thành cổ Lạng Sơn, chợ Đông Kinh, núi Mẫu Sơn...

Tiếp tục nâng cao chất lượng các dịch vụ phục vụ du lịch: Phát triển đồng bộ hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, cơ sở dịch vụ: hệ thống nhà hàng, khách sạn, các khu hội chợ hội nghị, hội thảo, các công trình vui chơi giải trí, đầu tư xây dựng mới, nâng cấp hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch; tăng cường đầu tư, xây dựng các khu, tuyến, điểm du lịch; nâng cấp và xây dựng mới các cơ sở lưu trú đảm bảo đến năm 2015 có khoảng 3.430 buồng khách sạn, trong đó có khoảng 600 buồng đủ tiêu chuẩn xếp hạng sao; năm 2020 khoảng 5.700, trong đó 1.200 buồng đủ tiêu chuẩn xếp hạng sao ; năm 2030 khoảng 7.300 buồng, với 2.000 buồng đủ tiêu chuẩn xếp hạng sao.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền quảng bá rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng nhằm giới thiệu về tiềm năng, các điểm đến của Lạng Sơn với du khách, các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Nghiên cứu, đề xuất xây dựng các cơ chế chính sách như: ưu đãi khuyến khích đầu tư phát triển du lịch, các thủ tục quản lý xuất nhập cảnh và các thủ tục hành chính khác nhằm tạo thuận lợi nhất cho du khách và nhà đầu tư đến với Lạng Sơn. Chú trọng phát triển nguồn nhân lực như: đào tạo trình độ Đại học và tăng cường khả năng nghiên cứu về du lịch; đào tạo trình độ trung học và học nghề về du lịch; tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý du lịch ở các cấp.

Với những định hướng phát triển cơ bản nêu trên, cùng với sự nỗ lực các cấp các ngành, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh và các ngành chức năng, đặc biệt là bằng năng động sáng tạo của các doanh nghiệp du lịch và cộng đồng xã hội trên địa bàn tỉnh, tin tưởng rằng du lịch Lạng Sơn sẽ có bước phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn trong giai đoạn tiếp theo, phấn đấu là một trong những trung tâm phát triển du lịch vùng trung du miền núi phía Bắc.

Trung tâm Xúc tiến Du lịch